زمان حال یا زمان مضارع در زبان فارسی به رویداد یا وجود حالتی (به‌صورت مثبت یا منفی) در زمان حال یا آینده می‌پردازد و دارای انواع زیر است:
- ساختار: بن مضارع + شناسه «َم، ی، َد، یم، ید، َند»
مثال: رَوَم، رَوی، رَوَد، رَویم، رَوید، رَوند
حال اِخباری (مضارع اِخباری)
فعلی که وجود حالتی یا رویداد واقعه‌ای را به‌طور قطعی در زمان حال یا آیندهٔ نزدیک بیان می‌کند.به زبان ساده خبری را به ما می‌دهد.
- ساختار: می + بن مضارع + شناسه «َم، ی، َد، یم، ید، َند»
مثال: می‌روم، می‌روی، می‌رود، می‌رویم، می‌روید، می‌روند
نکته 1: گاهی در قدیم به جای پیشوند « می» از «همی» استفاده می شد:
همی گویم و گفته ام بارها بود کیش من مهر دلدار ها (علامه طباطبایی)
نکته2 :گاهی این فعل (چه در زمان حاضر چه در قدیم ) بدون علامت خاص به
کار برده می شود : مثال دیروزی
بگفت آن جا به صنعت در چه کوشند ؟ بگفت اندُه خرند و جان فروشند.
بگفتا جان فروشی در ادب نیست بگفت از عشقبازان این عجب نیست(نظامی – خسرو و شیرین)
(کوشند/ خرند / فروشند ، مضارع اخباری هستند). مثال امروزی: کار دارم
حال اِلتِزامی (مضارع اِلتِزامی)
فعلی که انجام آن با شک و تردید همراه باشد.
- ساختار: بـ + بن مضارع + شناسه «َم، ی، َد، یم، ید، َند»
مثال: بروم، بروی، برود، برویم، بروید، بروند
نکته1 : گاهی این فعل بدون پیشوند « ب » مورد استفاده قرار میکیرد :
اگر دستم رسد (برسد) بر چرخ گردون از او پرسم که این چین است و آن چون
یکی را می دهی صد ناز و نعمت یکی را نان جو آلوده در خون (باباطاهر)
نکته2 : گاهی به جای پیشود « ب» در اول فعل از « می» استفاده می شود و برای تشخیص این فعل از مضارع اخبای فقط باید به معنی آن توجه کرد :
زاغ گفت: من باری جای نگه دارم و می نگرم (بنگرم) تا چه کنند (کلیله و دمنه)
نکته3: شکل ظاهری « سوم شخص مفرد ماضی استمراری » و « دوم شخص جمع مضارع اخباری » در برخی افعال هم شکل هستند و فقط باید در جمله تفاوت آنها را تشخیص داد :
می خرید ( آن پسر هر روز کتاب می خرید «ماضی استمراری» ) و (شما همیشه کتاب می خرید « مضارع اخباری »)
این نکته برای افعال زیر نیز صدق می کند
دریدن / خریدن / لرزیدن / سنجیدن / لغزیدن / پریدن / ……
نکته4 : دوم شخص جمع مضارع التزامی و دوم شخص جمع فعل امر از نظر ظاهر کاملا شبیه هم هستند :
شاید به شیراز بروید ( مضارع التزامی ) به شیراز بروید(فعل اَمر)
حال مستمر(مضارع مستمر یا ملموس)
فعلی که انجام آن هم‌اکنون در حال جریان است.
- ساختار:دارم،داری،دارد،… +مضارع اخباری
مثال:دارم می روم،داری می روی،دارد می رود،داریم می رویم،دارید می روید،دارند می روند
نکته : گاهی هم بین جزء کمکی و اصلی مضارع مستمر فاصله ایجاد می شود:
دارم کم کم به آنها امیدوار می شوم ( دارم می شوم= مضارع مستمر)
تحقیق : ایلیا- علیاری( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)https://adabkhane.com/
