ماضی ساده(مطلق)
بن ماضی+شناسه های ماضی :
رفتم / رفتی/ رفت / رفتیم / رفتید / رفتند.
نکته: گاهی در قدیم برای زینت بخشیدن به فعل ماضی ساده پیشوند
« ب»می افزودند : بگفت ای هوادار مسکین من برفت انگبین یار شیرین من (سعدی – بوستان)
گذشته زنده (ماضی نَقلی)
برای بیان کاری که در گذشته انجام گرفته و اینک عمل بعد آن مورد نظر است و ما آن را احساس می‌کنیم.
- ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + «ام، ای، است، ایم، اید، اند»
مثال: رفته‌ام، رفته‌ای، رفته‌است (رفته است)، رفته‌ایم، رفته‌اید، رفته‌اند
شکل کامل فعل ماضی نقلی ( رفته استم / رفته استی و…. ) در قدیم گاهی مورد استفاده قرار می گرفت :
آن شنیدستی که در اقصای غور بارسالاری بیفتاد از ستور
گفت چشم تنگ دنیادوست را یا قناعت پر کند یا خاک گور (سعدی – گلستان)
گذشته دور (ماضی بَعید)
گذشته دور یا ماضی بعید برای بیان کاری که در گذشته پیش از کاری دیگر رخ داده‌است به‌کار می‌رود.
- ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی ساده از مصدر «بودن»
مثال: رفته بودم، رفته بودی، رفته بود، رفته بودیم، رفته بودید، رفته بودند
گذشته پیوسته (ماضی اِستِمراری)
گذشتهٔ پیوسته برای بیان کاری که در گذشته به‌صورت پیوسته ادامه داشته یا بارها تکرار شده‌است به‌کار می‌رود.
- ساختار: ۱. می + ماضی ساده (می‌رفتم)؛ ۲. گاهی در قدیم به جای « می» از پیشوند « همی» استفاده می کردند : همی + ماضی ساده (همی‌رفتم/ همی رفتم)؛
- همی کشت و همی گفت ای دریغا که باید کشتن و هشتن در این دشت (باباطاهر)
- ۳. گاهی در قدیم به جای« می» در اول فعل ، از پسوند « ی » در اخر فعل استفاده می شد : ماضی ساده + ی (رفتمی). «کبوتران به طاعت و مطاوعت او روزگار گذاشتندی» (کلیله و دمنه)
- دو شکلِ ۲ و ۳ در گذشته مرسوم بوده و امروزه در زبان فارسی معیار کاربرد ندارد.
مثال امروزی: می‌رفتم، می‌رفتی، می‌رفت، می‌رفتیم، می‌رفتید، می‌رفتند. مثال دیروزی: همی‌رفتم، همی‌رفتی، همی‌رفت، همی‌رفتیم، همی‌رفتید، همی‌رفتند مثال: رفتمی، رفتیی/ رفتی‌ای (کم‌کاربرد)، رفتی، رفتیمی، رفتیدی، رفتندی
گذشته درخواستی (ماضی اِلتِزامی)
برای بیان کاری در گذشته همراه با احتمال، آرزو، یا التزام به‌کار می‌رود.
- ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + صرف فعل کمکی (فعل مُعین) «باش»
مثال: رفته باشم، رفته باشی، رفته باشد، رفته باشیم، رفته باشید، رفته باشند
گذشته بسیار دور (ماضی اَبعد)
برای بیان عملی در گذشتهٔ بسیار دور و بیشتر در حکایت‌ها استفاده می‌شود.
- ساختار: صفت مفعولی (بن ماضی + ه) + ماضی نقلی از مصدر «بودن»
مثال: رفته بوده‌ام، رفته بوده‌ای، رفته بوده‌است (رفته بوده‌است)، رفته بوده‌ایم، رفته بوده‌اید، رفته بوده‌اند
گذشته زندهٔ پیوسته (ماضی نَقلیِ اِستِمراری)
فعلی که در گذشته بارها یا برای دوره‌ای انجام شده و اثر آن تا کنون نیز باقی است؛ یعنی تأثیر آن عمل هنوز زنده و قابل درک است.
- ساختار: می + ماضی نقلی
مثال: می‌رفته‌ام، می‌رفته‌ای، می‌رفته‌است، می‌رفته‌ایم، می‌رفته‌اید، می‌رفته‌اند
گذشته یادآوری (ماضی مستمر یا ملموس)
فعلی که در گذشته در حال وقوع بوده و توسط فعل دیگری قطع شده‌است.
- ساختار: ماضی ساده از مصدر «داشتن» + ماضی استمراریِ فعل موردنظر
مثال: داشتم می‌رفتم، داشتی می‌رفتی، داشت می‌رفت، داشتیم می‌رفتیم، داشتید می‌رفتید، داشتند می‌رفتند.
تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری- https://adabkhane.com/
