به نام خداوندِ لوح و قلم
که با ( وَالقَلَم ) در نُبِی زد رقم
درسنامهء قافیه و شناخت حروف آن
جلسه چهارم
کلمه قافیه – رَوی
*بخش ۲/۳
پس از آشنایی با حروف قافیه و اسامی آنها و جای قرار گرفتنِ شان درکلمهء قافیه ،از این پس در مورد هر کدام از حروف ۹ گانه کلمهء قافیه و نحوه شناخت و تشخیص آنها شرح لازم را خواهیم داد
ولی چون حرفِ ( رَوِی ) اساسی ترین بخش از کلمه قافیه است و جایگاه سایرحروف قافیه با آن شناخته می شود ، از این روی بحث را با حرفِ ( رَوِی) آغاز می کنیم.
( رَوِیّ ) بر وزنِ
( فَعِیل) و ( زَمِین )
کلمه ای است عربی که از ( رِواء ) گرفته شده و در لغت به ریسمانی گفته می شود که بارِ شُتران را با آن به یکدیگر محکم می بندند، و در اصطلاح ادبی ، آخرین حرف اصلیِ کلمهء قافیه را ( رَوِی ) گویند که در واقع حلقهء اتّصال حروف کلمهء قافیه به یکدیگر است
در فرهنگ آنندراج از منابع مهمِّ لُغَوی در زبان فارسی ، تالیف محمد پادشاه متخلّص به ( شاد ) این کلمه با حرکت کسرهء حرف اوّل
( = رِوِی ) ضبط شده (همان ، ج۳ ، ص۲۱۵۵) ولی در اغلب منابع و در میان اهل ادب به ( رَوِی)مشهور است. (فرهنگ بزرگ سخن ،تالیف دکتر حسن انوری،ج۴،ص۳۷۵۳)و به خاطر کثرت استعمالی که این کلمه در میان اهل سخن دارد برای آسانی در تلفّظ، حرفِ پایانیِ آن را بدون تشدید می خوانند( = رَوِی ) .
نکتهء مهم :
ممکن است کلمهء قافیه ای فقط یک حرف از حروفِ نُه گانه را داشته باشد که در این صورت، آن یک حرف ، فقط حرفِ ( رَوِی ) است
زیرا هیچ حرفی از حروف قافیه نمی تواند به تنهایی در کلمهء قافیه حضور داشته باشد به استثنای حرفِ ( رَوِی) که اصلی ترین و محوری ترین حرفِ کلمهء قافیه است ، مانندُ :
۱.(سَر ) و ( دَر ) ؛
۲.( تَن ) و ( بَدن) ؛
۳.( سُو ) و ( رُو ) ؛
۴.( شَب ) و ( تَب)؛
۵.( غَم ) و ( کَم )؛.۶.( قَد ) و ( سَد )؛
در کلمات همقافیهء یاد شده، حروف ( رَوِی)به ترتیب از بالا به پایین عبارت اند از :
ا : حرف(ر )
۲ : حرف( ن)
۳: حرف(و)
۴ : حرف(ب)
۵ : حرف(م)
۶ : حرف(د)
نکتهء مهم :
به خاطر داشته باشید که حرکتِ حرفِ پیش از حرفِ ( رَوِی ) نیز جزیی از قافیه است و رعایت آن الزامی است. مثال :
دو کلمه ی ( دَر) و( دُر ) را نمی توان قافیه کرد چون حرکتِ حروف پیش از حرفِ ( رَوِیِ ) آنها باهم متفاوت است .
این قاعدهء کلّی یک استثنا دارد که در آن صورت اختلاف حرکتِ حروفِ ماقبلِ ( رَوِی ) جایز است که اگر خدا بخواهد در بحث حرفِ ( وصل )به آن خواهیم پرداخت.
ادامه دارد…..
روابط عمومی انجمن ادبی محیط ابوالفضل عامری
